"प्रतोद परत येत आहे" चे प्रतिसाद पाहून माझी एक दुसरी विज्ञान काल्पनिका येथे देत आहे.मनोगतीना आवडेल अशी आशा आहे
जाहिरातींच्या अतिरेकामुळे दूरदर्शन बघणे शिक्षाच वाटत असली तरी कधी कधी रद्दीतून रत्न निघाव तस एकाद्या जाहिरातीच होत. त्यादिवशीची ती जाहिरात बघताच मी आणि विद्या दोघेही एकमेकाकडे क्षणभर पहातच राहिलो आणि नंतर पुन्हा ती जाहिरात केव्हा दाखवतात याची वाट पहात राहिलो.पुन्हा ती दाखवतील ही आमची अपेक्षा थोड्याच वेळात पूर्ण झाली आणि त्यातील अक्षर न् अक्षर आम्ही डोळ्यात आणि कानात प्राण आणून साठवू लागलो.
"नोकरदार दांपत्यानो,आता तुमची घरकामे करण्याची,मुलाना संभाळण्याची कसलीच काळजी करू नका,तुम्ही ज्याची आतुरतेने वाट पहात होता तो रोबाट म्हणजे यांत्रव आता प्रत्यक्ष उपलब्ध झाला आहे आता फक्त तुम्ही मागणी नोंदवण्याचा अवकाश की सकाळी तुम्हाला मंजूळ आवाजात किंवा हलक्या हाताने हलवून जागे करण्यापासून तुमचे कपडे भांडी स्वच्छ करणे तुमच्या बाळास संभाळणे त्याला अंगाई गीत म्हणून झोपवणे वा आणखीही तुम्हाला हवी असतील ती कामे बिनबोभाट पार पाडणारा यांत्रव अथवा यांत्रवी आता प्रत्यक्षच येऊन पहा आणि खात्री करून घरी घेऊन जा. "
अक्षरशः वाळवंटात प्रवास करणाऱ्यास ओऍसिस दिसाव असं झाल आमचं. विद्या लगेचच चित्कारली ," चल चल आत्ताच चल त्या यांत्रव निर्मिती केंद्रात " पण त्यावेळी रात्रीचे दहा वाजले आहेत याची कल्पना तिला देताच ती भानावर आली,पण मग तिची मनोराज्ये चालूच राहिली," आता त्या कल्पनाची ( ही कल्पनेहूनही अधिक सुधारलेली आमची कामवाली बरका, तिला ब्यूटी पार्लरमध्ये जाण्यासाठी आठवड्यात एक सुट्टी द्यावी लागते.)दररोज आरती करायला नको."
कल्पना ही विद्याची या वर्षातली चौथी अस्सिस्टंट हो हा शब्दही तिचाच !कामवाली मोलकरीण या शब्दाची तिला ऍलर्जी होती सकाळी तिचा बॉयफ्रेंड ( हाही तिचाच शब्द )त्याच्या बाईकवरून तिला सोडायला येई.तरी अजून अमेरिकेतील कामवाल्यांप्रमाणे ती स्वत:च्या कारमधून येत नाही पण आम्हाला खात्री होती की एकदिवस ती कारवाला बॉयफ्रेंड गाठेल आणि मग मात्र असिस्टंट कोण याचा आम्हाला पेच पडॅल शिवाय आमच्या आठ वर्षाच्या छोकरीच मिनीच आणि तिच एक मिनिटही पटत नसे ते वेगळच, अर्थात अशा संकटात पडलेल्या आम्हाला आणि आमच्यासारख्या अनेकाना या जाहिरातीने मोठाच दिलासा दिला असेल.
सकाळी अर्थातच आमचा कार्यक्रम दुसरा तिसरा कुठलाही नसून यांत्रव केंद्रास भेट देण्याचाच होता हे ओघाने आलेच.आम्ही तयार होतो न होतो तोच माझा संस्थेतील तरुण सहकारी आणि मित्र विश्वास हातात पेपर नाचवीत आणि जवळजवळ किंचाळतच घरात शिरला त्यातही तीच जाहिरात होती,"सुध्या अरे वाचलीस का ही ऍड आपण तर बुवा एक झकास रूबी घरात आणणार""रूबी ही काय भानगड आहे?"त्याला थांबवत मी विचारले "अरे एवढेही नाही का समजत मामाच स्त्रीलिंग मामी, काकाच काकी तस रोबाट च रोबी,त्यालाच जरा गोजिरवाण रूप दिलय मी रूबी एवढपण कळत नाही ?"हा विश्या म्हणजे स्वत: ला भाषाप्रभु समजतो की काय ?आणि तेवढ्यावर थांबला तर तो विश्या कसला,त्यान तर त्याहीपुढे जात एकाद्या टुकार हिंदी सिनेमात शोभेलसे गाणही आपल्या भसाड्या आवाजात गायला सुरवात केली,"रूबी ओ रूबी तू मेरी बेबी खोये कमरेकी चाभी देखती रहेगी भाभी "आणखी त्याहीपुढे जात मला जणु खिजवत तो म्हणाला," बरका सुध्या ही माझी रूबी सकाळी मला गाण गाऊन उठवेल,मी कामावरून घरी आल्यावर माझ हसतमुखाने स्वागत करेल,माझे बूट उतरवेल,मला गरमगरम चहा आणि पोहे देईल ,माझे पाय चेपून देईल ---" "पुरे पुरे " त्याला अडवीत मी अगदी ओरडलोच कारण याची मजल आणखी कुठपर्यंत जाते कुणास ठाउक अशी भीती मला वाटली आणि खोट कशाला सांगू पण खर तर त्याचा थोडा थोडा हेवाही वाटू लागला मला.
"हं पुरे आता,रोबी म्हणजे काय एक यंत्र त्यात स्त्रीचा नाजुकपणा, कोमलता हळुवारपणा कुठून येणार आता दुधाची तहान ताकावर भागवायचा हा प्रकार म्हणत असशील तर ठीक आहे." मी त्याला टोमणा दिला.पण विश्या असा हार खाणारा थोडाच होता , उलट मला आणखीच वेडावत म्हणाला," तुमच्या वाटणीला दूध किती येतं माहीत आहे आम्हाला! सारखा तर कुरकुरत असतोस वहिनी मुळीच लक्ष देत नाहीत असा,माफ करा हं वहिनी .एक गोष्ट तर निश्चित ती रूबी चोवीस तास मला उपलब्ध राहील आणखी आनंदाची गोष्ट निदान यी माझ्याशी भांडणार तरी नाही"
"बरोबर आहे लेका ,ती रोबी खऱ्याखुऱ्या बायकोसारखी थोडीच भांडणार आहे? त्यातली गोडी तुला काय कळणार काय विद्या, बरोबर आहे की नाही ?"विद्यालाही आमच्या संभाषणात ओढत मी म्हणालो, विद्यानही ती संधी साधून "बरोबर आहे ती भांडणार नाही,रुसणार नाही फुगणार नाही आणि मग अजुनी रुसून आहे किंवा तेरा गुस्सा हमको प्यारा है अशी तिची आळवणी करण्याची मजाही तुम्हाला लुटता येणार नाही,जाऊदे भाऊजी तुम्ही आपली खरीखुरी बीबीच आणा बर लवकर !" अस म्हणत नेहमीच पालुपद आळवल.
"बर बुवा ती बीबी येईपर्यंत तरी रोबी आणु द्या आणि तुमच लग्न झाल तरी लेका तुम्ही पण चाललाय ना रोबाट किंवा रोबी आणायला ?बर ते जाऊदे पण मिनी येणार आहे ना ?" त्यान मिनीची आठवण काढताच मिनी तिथ हजर झालीच."हे काय विशाकाका मी तयारच आहे पण आज आमची खंडणी नाही वाटत ?"यावर खिशातन चॉकलेटचा मोठ्ठा बार काढत,"वा अशी कशी विसरेन ?" म्हणत तो तिच्या हातात त्याने खुपसला आणि आम्ही सगळेच बाहेर पडलो.
मयासुर यांत्रव केंद्रावर आम्ही पोचलो तेव्हां आमच्यासारखेच बरेच लोक तेथे येताना आम्हाला दिसले. प्रवेशद्वारापाशी एक उंचनिंच ( आणि विश्याच्या भाषेत टंच ) युवती हसतमुखाने आमचे स्वागत करण्यास उभी होती.'सुस्वागतम्" म्हणून हात जोडून तिने आमचे स्वागत केले.विश्याने 'हॅलो' म्हणत तिचे हस्तांदोलन करण्याचा प्रयत्न केला पण तिने त्याला अपेक्षित प्रतिसाद न दिल्यामुळे त्याची निराशा झाली.आत मोठ्या सभागृहात आमच्यासारखी बरीच जोडपी आणि विश्यासारखे काही ब्रह्मचारीही बसले होते, काहींच्या बरोबर मिनीसारखीच वेगवेगळ्या वयाची बालकेही होती.आम्ही स्थानापन्न झाल्यावर सभागृह जवळ जवळ पूर्ण भरलेले पाहून व्यासपीठावर एका रुबाबदार चर्येच्या दाढीधारी व्यक्तीने प्रवेश केला.उत्तम प्रतीचा सूट त्या व्यक्तीने परिधान केला होता.आपल्या व्यक्तिमत्वाने सर्व सभागृहावर एकप्रकारची छाप टाकणाऱ्या त्या व्यक्तीच्या आगमनाने सभागृहात एकदम शांतता पसरली आणि तिचा भंग करीत त्या व्यक्तीने बोलायला सुरवात केली,"नमस्कार मित्रहो,बंधू आणि भगिनी आणि छोट्या दोस्तानो,सुप्रभात.मी डॉ. शुक्राचार्य आपले सर्वांचे हार्दिक स्वागत करतो.यांत्रव तुमच्या घरी या आमच्या योजनेस भरभरून प्रतिसाद मिळेल याची आम्हास खात्री होतीच कारण जीवन अतिशय धावपळीचे झाल्यामुळे आणि हवी तशी मदत निरनिराळ्या वैयक्तिक कामात उपलब्ध होऊ शकत नसल्यामुळे आपला हा जीवनसंघर्ष अधिकाधिक कठीण बनत चालला आहे.त्यावर आपल्याला जास्तीतजास्त दिलासा देण्याचा आमचा हा प्रयत्न आहे."
"आमच्या यांत्रवांविषयी मी काही सांगण्यापेक्षा एक गोष्ट सांगितली तरी आपल्याला आम्ही कोणत्या प्रकारे सहाय्य करणार आहोत याची कल्पना येईल. ती गोष्ट म्हणजे प्रवेशद्वारावर आपले स्वागत करणारी युवती दुसरी तिसरी कोणी नसून आमच्या पहिल्या मालिकेतील यांत्रवी - माफ करा हा शब्द मी स्त्री रोबाटविषयी वापरतो आहे,लक्षात घ्या हा पहिल्या मालिकेतील रोबाट आहे. या यांत्रवांच्या शरीरात फक्त विशिष्ट कार्यविषयक संकेततक्ते आम्ही बसवत असल्यामुळे तेवढे एक अथवा विशिष्ट कार्येच ते करू शकतात." हे वाक्य ऐकून विश्याचे समाधान झालेले दिसले आणि "तरीच तिने माझ्याशी शेकहँड केला नाही " असे तो माझ्या कानात पुटपुटला." पण यापुढील मालिकेत आम्ही अधिक कामे करणारे किंबहुना बहुतेक सर्वच कामे करू शकता येणारे यांत्रव बनवण्यात यशस्वी झालो आहोत"आपले बोळणे पुढे चालू ठेवीत डॉ. शुक्राचार्य म्हणाले."आमच्याकडे उपलब्ध असणाऱ्या यांत्रवांची छायाचित्रे ,त्यांची कार्यकौशल्ये आणि क्षमता आणि त्यांचे मूल्य याविषयी तयार केलेली पुस्तिका उपलब्ध आहे त्याचप्रमाणे त्यांच्या कार्यकौशल्याचा प्रत्यक्ष परिचय देणाऱ्या सीड़ी‍ज् ही आम्ही तयार केलेल्या आहेत,शेजारील सभागृहात त्या आपण पाहू शकता आणि आपला निर्णय घेऊ शकता त्याठिकाणी आपणास अधिक माहिती पाहिजे असल्या तेथे उपस्थित असणारे आमचे कर्मचारी आपणास योग्य ते मार्गदर्शन करतील. सीडी पहाण्यासाठी शेजारील सभागृहात व्यवस्था केली आहे.त्यानंतर आपला निर्णय आपण आम्हास प्रत्यक्ष, दूरध्वनीद्वारे अथवा ऑन लाइन अशा कोणत्याही पद्धतीने कळवून आपली मागणी नोंदवू शकता.आणि आपणास जास्तीत जास्त चांगला यांत्रव उपलब्ध होईल याची खात्री देऊन आता मी आपली रजा घेतो " म्हणून डॉ. शुक्राचार्य तेथून अंतर्धान पावले.शुक्राचार्यांच्या निर्गमनानंतर एका किरकोळश्या व्यक्तीने व्यासपीठाचा ताबा घेतला आणि आम्ही सीडी पहायला जाण्यास उत्सुक असताना आता हा काय सांगणार आहे याचा विचार आम्ही करेपर्यंतच त्याने विश्व बॅकेचा आपण प्रतिनिधी असून यांत्रव खरेदीसाठी बँकेकडून अगदी कमी व्याजदरावर कर्ज उपलब्ध असेल अशी घोषणा करून पुस्तिकेतील मूल्य आकडे पहायापूर्वीच आमच्या पोटात गोळा आणला.
आम्ही सीडी पहायला शेजारील सभागृहात शिरलो.तेथे छोट्या केबिन्स तयार केलेल्या होत्या आणि आपल्या विशिष्ट मागणीनुसार यांत्रव वा यांत्रवीच्या कार्यकौशल्याचे दिग्दर्शन करणाऱ्या सी.ड़ी.ज् दाखविल्या जात होत्या.त्या पहाण्यापूर्वी यांत्रव घ्यायचे की यांत्रवी याविषयी निर्णय घेणे आवश्यक होते. मिनी कदाचित यंत्रसुंदरीच्या बाजूने कौल देईल अशी वेडी आशा मला वाटत होती. पण "मिन्ये तुला सोबतीला यंत्रकाका हवेत की मावशी ?" असा प्रश्न विचारताच प्रश्न पूर्ण होतो न होतो तोच तिन " मला काकाच हवेत "अस उत्तर सुद्धा देऊन टाकल्यावर त्यातल्या त्यात विद्याला चिमटा काढण्याचा प्रयत्न मी केला " बघ पोरीला लळा बापाचाच असतो हेच खर !" पण त्या कार्टीन तेवढही समाधान मला मिळू दिल नाही म्हणते कशी"तस काही नाही बाबा ,मला लळा विश्याकाकाचा आहे" पोरटी काकाने दिलेल्या चॉकलेटच्या खुराकाला जागली होती. अर्थात आम्हाला यांत्रव सीड़ी. दाखवणाऱ्या कक्षात जावे लागले.विश्याच्या बाबतीत तो प्रश्नच नव्हता तो केव्हाच यंत्रसुंदरींच्या सीड़ी. दाखवल्या जाणाऱ्या कक्षात शिरून बसला होता.
सी.डी..मधील यांत्रव हुबेहूब माणसासारखेच दिसत असल्याने या खऱ्याखुऱ्या माणसांच्या सीड़ी‍ज् तर नव्हेत ना असा संशय मला येऊ लागला.याउलट विद्याच्या शंकेखोर स्वभावानुसार सीड़ी कक्षातील सहकारी येवढेच काय खुद्द डॉ. शुक्राचार्य तरी माणूस होते की तोही यांत्रवच होता अशी शंका माझ्या कानात कुजबुजून तिने व्यक्त केली.आणि ते ऐकल्यावर तेथे उपस्थित असणारे आम्ही आणि आमच्या परिचयाचे काही लोक वगळता बाकी सगळीच माणसे यांत्रव असावीत असे मला वाटू लागले.आणि मग यांत्रव आणि मानव यात कसा भेद करायचा याविषयी डॉ. शुक्राचार्यांनाच विचाराव अस वाटू लागल . माझा विचार जणु कळल्यासारखे डॉ. शुक्राचार्य तेथे उपस्थित झाले आणि बोलू लागले, " मित्रहो आमचे यांत्रव इतके हुबेहूब माणसासारखे आहेत की त्याना माणसापासून वेगळे कसे ओळखावे याचा पेच तुम्हाला पडला असेल, पण त्याची काळजी करण्याचे तुम्हाला कारण नाही. ज‍गप्रसिद्ध वैज्ञानिक आयझॅक असिमॉव यांच्या रोबोटिक्सच्या तीन नियमानुसारच हे यांत्रव तयार केलेले असतात.त्यामुळे त्यांच्यापासून मानवाला धोका संभवत नाही.तुम्हाला दिलेल्या पुस्तिकेत या तीन नियमांचा व्यवस्थित उहापोह केला आहे. तो भाग लक्षपूर्वक वाचावा आणि काही शंका असल्यास आमच्याशी संपर्क साधावा."
आम्हाला काही तल्ते (फॉर्म्स )भरायला देण्यात आले तेवढ्यात विश्याही हसत हसत तेथे आला आणि आम्ही तक्ते भरून देऊन तो एका सहकाऱ्याकडे सुपूर्द करून बाहेर पडलो.
दुसऱ्या दिवसापासून कामाच्या रगाड्यात आम्ही इतके बुडून गेलो की नेहमीप्रमाणे दिवस केव्हा उजाडतो आणि केव्हा मावळतो याचाही आम्हास विसर पडला.त्यामुळे यांत्रवाविषयी आम्ही विसरूनच गेलो म्हणाना ! याची आठवण आम्हास करून द्यायला आठ दिवसानंतर पहाटे सहा वाजता आलेल्या दूरध्वनीदर्शकाचा घंटानाद कारणीभूत झाला. पटलावर डॉ. शुक्राचार्यांचा चेहरा दिसू लागला." माफ करा या अवेळी आपल्याला तसदी देत असल्याबद्दल " हसतमुखाने ते बोलू लागले," आपल्या तक्त्यात भरलेल्या आपल्या माहितीनुसार आपण सकाळी सात वाजल्यापासून रात्री नऊ वाजेपर्यंत घराबाहेर असता,त्यामुळे आपणाशी संपर्क साधायला हीच वेळ योग्य वाटली."
"ठीक आहे बेट्या, तुला काय बोलायचे ते बोल " असे म्हणण्याचे माझ्या ओठावर आले होते,पण तसे न म्हणता मी फक्त म्हणालो," बोला" डॉ. शुक्राचार्य बोलू लागले,
" आपला यांत्रव चंद्रमोहन लवकरच म्हणजे आठ डिसेंबर ही तारीख आपणास सोयिस्कर असेल तर त्यादिवशी आपल्याकडे पाठवण्यात येईल. आपल्याला सोयिस्कर वेळ आपण सांगावी."मी त्यानी सुचवलेली आठ डिसेंबर ही तारीख सोयीची आहे असे सांगितले आणि त्याना योग्य वेळ सांगितल्यावर त्यांची पटलावरील प्रतिमा धन्यवाद देऊन अंतर्धान पावली.
विद्याला ही बातमी सांगताच ती एकदम खूष झाली."बर झाल' ती म्हणाली,"पुढील आठवड्यात बऱ्याच कॉंफरन्सेसची तयारी करायची आहे त्यामुळे घरातली सगळी काम मोहन संभाळेल" तिन चंद्रमोहनचे लघुरूप केलेले दिसले आणि ते मिनीलाही आवडले आणि तीही " आता मोहनकाका येणार" म्हणून नाचू लागली.
आठ डिसेंबरला माझी कार फाटकातून आत शिरल्यावर पोर्चमध्येच मिनी कुणाबरोबर तरी गप्पा मारत असलेली दिसली.कारनधून मी खाली उतरताच दोघेही माझ्याकडे आले आणि त्याच्या हाताला लोंबकाळत मिनी म्हणाली,"बाबा कोण आलेय पहाना "तिच्याबरोबर गप्पा मारणाऱ्या रुबाबदार गृहस्थाकडे मी पहातच राहिलो कारण चेहरा तर ओळखीचा वाटत नव्हता,"शुभसंध्या श्रीमान सुधीर !"हस्तांदोलनासाठी हात पुढे करीत तो म्हणाला."मी मयासूर यांत्रव केंद्राकडून आलो आहे"असे ऐकल्यावर आम्ही मागणी नोंदवलेला यंत्रमानव चंद्रमोहन त्याला घेऊन हा आला आहे या समजुतीने खूष होऊन मी त्याला म्हणालो," नमस्कार मग आमच्या चंद्रमोहनला आपण घेऊन आलात काय?कुठ आहे तो ?"यावर त्याने दिलेल्या उत्तराने आपण बेशुद्धच पडणार अस वाटू लागल,कारण त्यान उत्तर दिल,"श्रीमान सुधिरजी मीच तो चंद्रमोहन !"
"मीच चंद्रमोहन" हे उद्गार ऐकून मी तर आ वासून आणि डोळे फाडून त्याच्याकडे पहातच राहिलो. या बेट्या शुक्राचार्याने भलतेच प्रगत तंत्रज्ञान भारतात आयात केलेले दिसतेय.आयझॅक असिमोवनेदेखील चंद्रमोहनला पाहून तोंडात बोट घातले असते.तेवढ्यात दूरध्वनिदर्शकाची रिंग वाजली आणि माझ्याअगोदरच चंद्रमोहन आत शिरला मी त्याच्यापाठोपाठ घरात शिरलो आणि तो मला म्हणाला ," युवर फोन सर,आणि मी तो हातात घेताच पटलावर डॉ. शुक्राचार्यांचा चेहरा दिसू लागला आणि पाठोपाठ घनगंभीर आवाज ऐकू यायला लागला,"नमस्कार प्रोफेसर सहस्त्रबुद्धे,यांत्रव चम्द्रमोहन आपल्याघरी सुखरूप पोचला की नाही हे विचारण्यासाठी आपल्याला दूरध्वनी केला,.
"थॅंक्स डॉ. शुक्राचार्य आपल्या तत्पर सेवेबद्दल धन्यवाद,"मी म्हणालो
" ओ,इटस माय प्लेक्षर यांत्रव मूल्याचा दुसरा आणि शेवटचा हप्ता अडीच लाखाचा पंधरा डिसेंबरपूर्वी मयासूर यांत्रव केंद्राच्या विश्व बँकेतील आपल्याला दिलेल्या खाते क्रमांकावर भरण्याची कृपा करावी " अंतर्धान पावतापावता आठवण करून देत ते म्हणाले म्हातारा व्यवहाराला पक्का होता आमचे संभाषण चालू असतानाच चंद्रमोहनने घराचा ताबा घेतला होता आणि तो व्हॅक्युम क्लीनरने घर साफ करू लागला होता शिवाय त्याचबरोबर चुटके ,विनोदी गोष्टी सांगून मिनीचेही मनोरंजन करत होता.
दोनच दिवसात मोहनने आम्हाला अगदी अंकित करून टाकले,विद्या तर त्याच्यावर बेहद्द खूष होती. अगोदर तो काम फारच व्यवस्थित करायचा आणि तरीही तिने काही सूचना केल्या तर कल्पनेसारख " मॅडम,(कल्पनाची भाषा) मला असेच काम जमेल ते बरे वाटत असेल तर रहाते नाहीतर ही मी निघाले"असा त्रागा न करता हसतमुखाने ऐकून घेऊन "येस मॅडम,आपण म्हणता तसेच करतो." असे आदबशीरपणे म्हणायचा आणि लगेच तिच्या सूचना अमलात आणायचा.
मोहनकाकाचा लळा मिनीलाही फारच लागला होता आणि ते स्वाभाविकच होते कारण आमच्यापेक्षा ती त्याच्या सहवासातच जास्त वेळ असायची‌‌अकाळी तिला जागे करण्यापासून ते तिला शाळेत सोडणे,घरी आणणे,तिची करमणूक करणे,तिचा अभ्यास घेणे शिवाय तिला गोष्टी सांगून गाणी म्हणून तिची करमणूक करणे सार काही तो वेळच्यावेळी आणि अगदी शिस्तीत पार पाडत असे.एकूण आमचा लेबर प्रॉब्लेम पूर्णपणे सुटला होता पण त्यामुळे कल्पना मात्र त्याच्यावर जळत होती.पण ती काही करूही शकत नव्हती.
रविवारी सकाळी विश्वास शीळ घालीतच आमच्या घरात शिरला. स्वारी अगदी खुषीत होती आणि का असणार नाही कारण त्याच्याबरोबर एक सुंदर पोरगी पण होती.त्याना पाहून मी जवळजवळ ओरडलोच,"लेका विश्या, आम्हाला अगदी पत्ताही लागू न देता बार उडवलास काही लाजलज्जा आहे की नाही तुला ?"विद्या पण न राहवून म्हणाली" कमाल आहे बरका भावजी निदान लग्नाच निमंत्रण तरी द्यायच फारच बाई आतल्या गाठीचे घालात" "हो हो हो !" आम्हाला थांबवत तो म्हणाला," सुध्या वहिनी, कमाल आहे बुवा तुमच्या दोघांची ही माझी बायको नाही की वाग्दत्त वधूही नाही.मागील आठवड्यात आपण कोठे गेलो तेथे काय पाहिल सगळ विसरलात की काय आणि तुमच्या लेकीला घेऊन बसलाय तो कोण म्हणून मी विचारू का?तो जिथून आलाय तेथूनच ही आलीय,नीट लक्ष देऊन ऐका ही आहे माझी रूबी उर्फ यंत्रसुंदरी स्मिता ! स्मिता मीट माय फ्रेंड प्रोफ़ेसर सुधीर अंड हिज वाइफ विद्या " यावर तिने " हॅलो,हाउ डु यु डू " असे गोड आवाजात म्हणून आमच्या दोघांशीही हस्तांदोलन केले.मी मात्र खरोखरच मत्सरग्रस्त होऊन म्हटले"लेका विश्या मजा आहे तुझी"
"अरे काही विचारू नकोस,"विश्या रंगात येऊन म्हणाला,"आपण तर बुवा अगदी मजेत आहोत,सकाळी मंजूळ आवाजात गाणे म्हणून ती मला जागे करते,लगेच गरम चहाचा कप हातात येतो.कामावर निघताना मस्तपैकी ब्रेकफास्ट,कामावरून घरी येईपरयंत सर्व कामे पार पाडून घर चकाचक करून ठेवते,घरात प्रवेश केला की दारातच माझ्या स्वागतासाठी सज्ज असते.मला बूटसुद्धा काढू देत नाही."
" म्हणजे बूट काढू न देता आणखी काय करते ती?"
" तस नाही रे म्हणजे माझे बूटही तीच उतरवते,"
"आणि कपडेसुद्धा?" मी
"ए,उगीच चावटपणा करू नकोस सुध्या,अरे निदान शेजारी वहिनी आहेत याच तरी भान ठेव"विश्या मला चापत म्हणाला.
" काही सांगू नका भावजी, त्याऐवजी त्याना म्हणाव द्या मला घटस्फोट आणि आणून ठेवा एकादी यंत्रस्मिताच घरात."वीज कडाडावी तशी विद्या गरजली .तिची समजूत घालणे आता माझ्या आवाक्याबाहेरच काम असल्यामुळे गप्प रहाणे मी पसंत केले.तेवढ्यात चहा घेऊब चंद्रमोहनच तेथे आल्यामुळे त्या कठिण प्रसंगातून माझी सुटका झाली.
चंद्रमोहनचे नवेपण संपत आले सुरवातीला काही दिवस शेजारीपाजारी मुद्दाम तो काम कसे करतो हे पहाण्याच्या उत्सुकतेने आमच्याकडे डोकावत.कधी त्याच्या अंगाला हात लावून बघत पण त्या बिचाऱ्याने असिमॉवचे नियम कटाक्षाने पाळत त्याना कधीही विरोध दर्शवला नाही वा नाराजी व्यक्त केली नाही.
कधीकधी मात्र गंमतही व्हायची. संगणकतक्ते बदलण्याची आठवण विद्याला राहिली नाही तर तो मिनीला पुन्हापुन्हा जुन्याच गोष्टी,चुटके सांगायचा आणि मग ती चिडचिड करायची.किंवा संगणक प्रणालीत कधी उलटसुलट झाल्यास कामातही उलटापालट करायचा म्हणजे कपडे डिशवॉशरमध्ये तर भांडी वॉशिंग मशीनमध्ये तर कधी मिनीऐवजी विद्यालाच शाळेत पोचवायला निघायचा अशावेळी मिनीची छान करमणूक व्हायची अर्थात विद्या दक्ष रहात असल्याने असे प्रसंग क्वचितच येत.
आम्ही कामावर आणि मिनी शाळेत गेल्यावर मोहन घरातली कामे करायला सुरवात करी.त्याने दार बंद केल्यावर आम्ही ठरवलेल्या संकेतानुसार घंटी वाजली तरच तो दार उघडत असे .इतरांसाठी बाहेर निरोप लिहिण्यासाठी वही ठेवलेली असे त्यात निरोप लिहावयास तो सांगत असे त्यामुळे आमच्या अनुपस्थितीत कोणी परकी व्यक्ती घरी येऊन काही गोंधळ करण्याची शक्यता नसे. पूर्वकल्पना न देता येणाऱ्या पाहुण्याना मात्र आम्ही येईपर्यंत तो घरात घेत नसे आणि जर आम्ही घंटीचा संकेत विसरलो तर अगदी शिवाजी राजांच्या मावळ्यासारखा आम्हालाही ! एकूण सर्व व्यवस्था चोख झाली असे वाटू लागते न लागते तोच या सुखानो या चे जा सुखानो जा मध्ये रूपांतर होते की काय वाटू लागले.
त्यादिवशी घरी यायला मला नेहमीपेक्षा जरा जास्तच उशीर झाला होता. अणि मिनी आणि विद्या माझ्याआधी आल्यामुळे मोहनबरोबर त्यांचे मनोरंजन चालू असेल असा माझा अंदाज होता पण घरात प्रवेश करतो तो काय मिनी आणि विद्या गळ्यात गळा घालून चक्क ढसाढसा रडत होत्या.
" काय झाल?" मी धास्तावून विचारले.आमच्या सासूबाईंची तब्येत ठीक नसल्याचा ई-संदेश सकाळीच आला होता त्यामुळे त्यांच तर काही बरवाईट झाल नसेल ना अशी शंकेची पाल मनात चुकचुकून गेली.
" चंदू ---आपला मोहन " एवढेच शब्द त्या दोघींच्या तोंडून बाहेर पडले.मी आजूबाजूला पाहिले चंद्रमोहन कुठे दिसत नव्हता.मी सगळ्या खोल्यातून शोध घेतला पण त्याचा कुठेच पत्ता नव्हता कुठ गेला हा. मी मनातल्या मनात म्हणालो.
तेवढ्यात विश्वासही वेड्यासारखा धावतधावत घरात शिरला.त्याचा अवतार अगदी पहाण्यासारखा होता,केस पिंजारलेले,शर्ट पँटमधून अर्धवट बाहेर आलेला,पायात बूट होते पण मोज्यांचा पत्ता नव्हता,"काय रे काय झाल तरी काय ?" मी त्याला विचारले."अरे माझी स्मिता"
"तिच काय झाल?"प्रतिप्रश्न करत मी विचारले आणि मग त्याचा पश्चाताप मला झाला कारण तो प्रश्न ऐकून होणारा विश्वासच आक्रोश रामाच्या 'हा सीते' या शोकापेक्षा किंवा संस्कृत साहित्यात अमर झालेल्या अजविलापापेक्षाही अधिक हृदयद्रावक होता त्यामुळे आपल्यावरील आपत्ती क्षणभर बाजूला ठेऊन त्याची समजूत काढणे हे मित्र या नात्याने माझे कर्तव्य असल्याने मी त्याचे सांत्वन करत म्हणालो,"अरे वेड्या,एवढा आक्रोश करायला काय झाल ती काय तुझी लग्नाची बायको थोडीच होती?" पण या सांत्वनाने त्याच्या संतापाच्या आगीवर पाणी टाकण्याऐवजी मी जणु तेलच ओतले कारण माझे उद्गार ऐकून भडकून विश्या ओरडला ,"अरे,गधड्या कसे सांगू तुला,बायको गेली असती तर एकवेळ परवडल असत (अर्थात हे उद्गार केवळ त्याचे लग्न न झाल्यामुळेच काढायला तो धजावला)"
"उलट बरच वाटल असत का?" एवढ्या संकटातही माझी विनोदबुद्धी शाबूत होती याचा प्रत्यय देत मी म्हणालो.पण शेजारी विद्या आहे हे लक्षात आल्यावर आणखी भयानक संकटाला तर आपण बोलावल नाही ना अशी भीती क्षणभर मनात चमकून गेली पण सुदैवाने त्या दोघीही मोहन गेल्याच्या दु: खातच इतक्या आकंठ बुडाल्या होत्या की माझ्या आगाऊपणाची त्यानी दखल घेतली नाही. पण या अचानक कोसळलेल्या आपत्तीमुळे विश्याचा मात्र तोल फारच ढळला असावा कारण तो पुढे गाढवासारख बरळला,"सॉरी वहिनी पण इट इज अ फॅक्ट बायको एक गेली तर दुसरी मिळेल पण स्मिता ?"
"वेड्या,स्मिता तर काय केंद्रावरून एकच काय छप्पन्न आणता येतील" मी त्याला धीर दिला. "अरे गाढवा एक स्मिता आणायला आयुष्याची कमाई खर्च करावी लागते,उलट बायको येताना डबोल घेऊन येते"आणखीच व्याकुळतेने विश्वास बरळला.
"उगी उगी आमचा चंद्रमोहबही बेपत्ता आहे"
"त्याने तर नसेल ना माझ्या स्मिताला पळवले?"स्मिता नाहीशी झाल्यामुळे विश्याच्या बुद्धीचा इतका बोऱ्या वाजला असेल असे मला वाटले नव्हते.तरीही त्याला चुचकारत मी म्हणालो,"काही काळजी करू नको आपण मयासुर केंद्रावर फोन करूया."
"अरे शहाण्या,मी फोन केला नसेल असे वाटले का तुला? फोन कोणीही उचलत नाही " विश्याच्या बोलण्यातून केवळ माझ्यावरचाच नव्हे तर सगळ्या जगावरचा संताप डोकावत होता.
" ठीक आहे आपण प्रत्यक्षच केंद्रावर जाऊन पाहूया."मी माझ्या मनावरील ताबा ढळू न देण्याचा प्रयत्न करीत म्हणालो.
आम्ही सगळेच मग कारमध्ये बसलो कारण मोहन नसताना विद्या आणि मिनीलाही घरात थोडेच चैन पडणार होत.आमची कार केंद्रावर पोचेपर्यंत विश्या आणि विद्या याना धीर देण्याचा मी आटोकाट प्रयत्न करीत होतो.आमची कार केंद्राव्र म्हणजे केंद्र ज्या जागेवर होते त्या जागेवर पोचली आणि पहातो तो काय तेथे केंद्राचा मागमूशी नव्हता केवळ एक उजाड माळ तेथे पसरला होता.
त्या जागेवर एक उजाड माळ पसरले होते.
"ही काय भानगड ? इथे तर काहीच नाही"डोक्यावर हात मारून घेत विश्वास चित्कारला.त्याचा जणु सगळ्या जगावरचाच विश्वास उडाला होता.आपण स्वप्नात तर नाही ना याची खात्री करून घेण्यासाठी मी विद्याला म्हटले"अग मला चिमटा घे बघू"या संधीचा फायदा घेऊन तिन मला एवढा कचकचित चिमटा काढला की जणु काही चंद्रमोहनला मीच गायब केले होते.मिनीलासुद्धा माझी अवस्था पाहून राहवले नाही आणि ती म्हणालीही " हे ग काय आई, केवढ्या जोराने बाबाना चिमटा काढलास ?"
" तू गप्प बस कार्टे नाही तर तुलाही मिळेल प्रसाद !" विद्या फुत्कारली माझी बायकोविषयक मुक्ताफळे तिने ऐकली होती याची मला खात्री पडली पण त्या चिमट्यामुळे की काय कोण जाणे माझ्या डोक्यात काही तरी चमकले.
" चला घरी ,काय भानगड झाली आहे मला समजल्यासारखे वाटतेय"
"मग इथच सांग की, घरी जाऊन काय डॉ. शुक्राचार्याना फोन लावायचा आहे का?" विश्या करवादला.
" हो तसच काहीस ,चला घरी म्हणजे सांगतो."
घरी जाताच मी तडक संगणकासमोर जाऊन बसलो,आणि मयासुर यांत्रव केंद्राची वेबसाइट उघडली. मला अपेक्षित संदेश त्यावर दिसत होता. " आम्ही जसे तुमच्या जगात आलो तसेच परत फेकले जात आहोत आम्हालाही नकळत, आमच्या यांत्रवांच्याही सोबतच. विश्व बँकेतील तुमच्या पैशाला आम्ही हात लावलेला नाही, तसदीबद्दल क्षमस्व !"
"याचा अर्थ काय ?" मला गदगदा हालवत विश्याने विचारले.
"सरळ आहे पण समजायला आणि पचायला तर त्याहूनही अवघड !"
"ए,उगीच कोड्यात ओलू नकोस,काय असेल ते लवकर सांगून टाक"विश्याच्या सहनशक्तीचा केव्हाच अंत झाला होता..
"ऐक तर मग "श्रीकृष्णानी अर्जुनाला म्हणावे अशा थाटात मी म्हणालो,"आपल्या विश्वासारखीच अनेक विश्वे या अंतराळात आहेत आणि त्या विश्वातही आपल्यासारखीच माणसेही म्हणजे चक्क तू ,मी .विद्या अशी आहेत फक्त त्यांचे संदर्भ वेगळे आहेत आणि प्रगतीचे वेग वेगवेगळे आहेत,अशाच एका आपल्याहून प्रगत विश्वातील काही जण आपल्या विश्वात कसल्याशा धक्क्याने फेकले गेले .कदाचित त्यांच्या विश्वातही मयासुर यांत्रव केंद्राची त्याने जाहिरात केली असेल ,त्यामुळे ती आपल्या विश्वात वावरत असल्यासारखीच येथे वावरली त्यानी आपल्याला कल्पनाही करता येणार नाही असे यांत्रव बनवले "
"आणि अशा पद्धतीने त्यानी आम्हाला बनवले असेच ना?"
"असे नाही म्हणता येणार,त्यानी आपल्या पैशाला हात लावला नाही."
"पण ते गेले कसे?"विद्याला राहवले नाही
"पुन्हा अशाच योगायोगाने ते आपल्या मूळ विश्वात फेकले गेले कसे ते त्यानाही कळले नाही त्यामुळे जाताजाता ते फक्त हा संदेश सोडून जाऊ शकले,तेवधेच ते करू शकत होते."
तिघेही माझ्याकडे भकास मुद्रेने पहात होते. तेवढेच ते करू शकत होते.
या कथेचा शेवट काही मनोगतीनी सुचव्ल्याप्रमाणे बनवेगिरीने करण्याचे मलाही सुचले होते पण मग ती वि.का.न होता गुन्हेगार कथा झाली असती.यातील समांतर विश्वाची कल्पना डॉ. जयंत नारळीकर यानी त्यांच्या 'गंगाधरशास्त्र्यांचे पानिपत' या वि. का. मध्ये वापरली आहे त्या कथेतील गंगाधरशास्त्री रिक्षातून जाताना धक्का बसून अशा विश्वात प्रवेश करतात ज्यात पानिपतची लढाई सदाशिवराव भाऊनी जिंकलेली असते त्यामुळे जे पुणे ते पहातात ते बहुतेक भा.ज.प. च्या अखंड भारताच्या संकल्पनेत बसणारे असते. अशाच प्रकारची कल्पना " जर्नी अक्रॉस थ्री वर्ल्डस ' या अलेक्झांडर आणि सर्गी अब्रॉमोव या पितापुत्रानी लिहिलेल्या रशियन विज्ञान काल्पनिकेत वापरली आहे (१९७३ पूर्वी लिहिलेली)
No comments:
Post a Comment